Kaat & Tijhuis Orgelmakers

2009/2010 Leiden Christelijk Gereformeerde Opstandingskerk

Gegevens ingebruikname op 11 september 2010

Orgelgedicht Ds. Groenleer

Programma
Programmaboekje blad 1 & blad 2

19.00 Zaal open
19.30 Welkom – Gera van Duijvenvoorde, voorzitter Orgelcommissie
19.35 Opening- Ds. Jan Groenleer, predikant
19.40 Toelichting Menno Kaat, Kaat & Tijhuis Orgelmakers
19.55 Gera van Duijvenvoorde, dankwoord/aankondiging
20.05.Concert Matthias Havinga
20.40 Afsluitende woorden Ds. Jan Groenleer
20.45 Afsluitend orgellied.
20.50 Uitnodiging tot drankje in hal
22.00 Einde
 

Begin maart 2010
Slideshow opbouw in de kerk

De opbouw in de kerk is voltooid.
Ingebruikname september 2010

Verdere voortgang

Klik op de afbeelding om een grotere versie te bekijken

2009/2010: Overplaatsing van het Fleiter-orgel van de CGK-Steenschuurkerk naar de CGK-Opstandingskerk te Leiden

Historie
Het instrument is in de periode rond 1880-1900 gebouwd door de Duitse firma Fleiter. (zie www.orgelbau-fleiter.de)  Waarschijnlijk is het gebouwd voor een Duitse kerk en omstreeks 1922 in de Steenschuurkerk geplaatst.
Het instrument was opgebouwd als een twee-klaviers orgel met vrij pedaal, waarvan het tweede manuaal stond opgesteld in een zwelkast.
De vermoedelijke, oorspronkelijke dispositie bij oplevering door Fleiter is in het verleden al eens achterhaald door een van de voormalige organisten.
Het orgel schijnt voorzien te zijn geweest van een uitzonderlijk tractuur-systeem, door één van de organisten “hangbalg-uitstoot”-systeem genoemd, waarvan er volgens hem in Nederland rond 1963 nog twee orgels waren voorzien.
Het instrument had vermoedelijk de volgende dispositie:

Koppeln
II-I
I-P
II-P
Tremulant
General Crescendo

Het is niet helemaal duidelijk of het orgel oorspronkelijk tongwerken heeft gehad. In het gebied waar orgelmaker Fleiter werkzaam was kwam het wel vaker voor dat orgels werden opgeleverd zonder tongwerken.
Verschillende bronnen spreken elkaar hier over tegen.
Verder archiefonderzoek zal hierover uitsluitsel moeten geven, hoewel dat nog wel lastig kan worden aangezien het bedrijfsarchief van orgelmaker Fleiter in de tweede wereldoorlog verloren is gegaan.
In ieder geval is wel bekend dat men veel problemen heeft gehad met de windlades van orgelbouwer Fleiter en er schijnen ook in het verleden al vele voorstellen gedaan te zijn voor een ombouw van het orgel. Ook voor 1963 zijn er al verschillende dingen aan het orgel gewijzigd, onder andere de toegevoegde tongwerken, die waarschijnlijk door Bik zijn geplaatst.
Een aantal van deze gegevens is afkomstig van Erik van der Heijden. Deze orgeldeskundige heeft zich verdiept heeft in de historie van het Fleiter orgel voor een toekomstige publicatie.
Verder konden we nog een aantal gegevens vinden in ons bedrijfsarchief, waar ook het archief van de firma Fonteyn en Gaal in is opgenomen.

In 1963 is het instrument drastisch omgebouwd door de firma Fonteyn en Gaal uit Amsterdam onder advies van Chris Hanegraaf .
Bij deze ombouw is het orgel van nieuwe electrische veer-membraanlades voorzien en is de dispositie behoorlijk gewijzigd en aangepast aan de toen heersende opvattingen.
Het geheel is geplaatst in een nieuw gemaakte “achter”kast.
Door een meetfout destijds moest deze kast tijdens de opbouw in de kerk ter plekke ingekort worden waardoor het binnenwerk behoorlijk krap is opgesteld en niet gemakkelijk bereikbaar is voor onderhoud en stemwerk.
Verdere kreeg het een vrijstaande elektrische speeltafel en de volgende dispositie:

In feite is er door Fonteyn en Gaal een nieuw orgel gebouwd achter het bestaande front, waarvan ook de frontpijpen zijn vernieuwd, met gebruikmaking van een belangrijk deel van het pijpwerk van Fleiter.
Fonteyn heeft dit in zijn offerte voor de ombouw van 1963 vrij nauwkeurig omschreven, ook welk pijpwerk van Fleiter hij waar wilde plaatsen.
Een behoorlijk deel van het Fleiter-bestand is dus nog aanwezig in het orgel.

Voortgang werkzaamheden

Foto's van dhr. W. Lustig

Medio maart 2010
 

Begin maart 2010
Slideshow opbouw in de kerk

Eind januari 2010
Foto's Wieger van Asperen

Medio januari 2010
Opbouw orgel in de werkplaats

Eind december 2009
 nieuwe speeltafel

Medio december 2009
Restauratie orgelkas

Eind november 2009
De opbouw in de werkplaats is begonnen!

Midden oktober 2009

Begin september 2009

Registerfuncties nieuw beleren	Werk aan de balg
Werk aan de balg	Doorkijkje
Lossen van besteld hout
Platen Mahonie voor stokken etc.	Eikenhout op stam voor project Leiden
Werk aan de balgen
Balg

Midden juni 2009

Zwelkast	Zwelkast
Zwelkast + windlade	Tekening front
Tekening front en bovenaanzicht

Begin juni 2009

Constructie tbv de windladen	Zwelkastdeel wordt verlijmd
Vervaardigen van de zwelkast	Nieuwe dubbelvouw balg op de voorgrond
Constructie een grondraam

Begin mei 2009

Frontschets	Onderdelen wachten op restauratie
Diverse constructie delen voor grondraam en lade's	Ornamenten in bewerking
Diverse constructie delen voor grondraam en lade's.	Machinaal bewerken van kast en constructiedelen
Diverse constructie delen voor grondraam en lade's

Begin april 2009

Stoppen van nieuwe afdichting voorzien	Gerestaureerde pijpen
Nieuwe menbramen te zien in de zwelllade	Magneten pedaallade
Controle van de windladen
Stokken van nieuwe menbramen voorzien	Tekening van het front

Foto's gemaakt op de oude locatie

HERBOUW MET GEBRUIK VAN BESTAANDE LADES EN PIJPWERK

Bij de renovatie wordt gebruik gemaakt van de bestaande materialen, aangevuld met, waar nodig, nieuwe onderdelen.
Er worden twee nieuwe tongwerken geleverd in Duitse factuur. De bestaande Trompet wordt gerestaureerd en in de discant aangevuld met nieuwe pijpen.

Met de huidige lades en pijpwerk wordt de volgende dispositie samengesteld:

Koppelingen:
Pedal - Hauptwerk
Pedal - Schwellwerk
Schwellwerk - Hauptwerk
Hauptwerk -Schwellwerk

Tremulant


Kas
Het bestaande front wordt gerestaureerd en voorzien van een nieuwe massief eiken onder en achterkast, aansluitend bij het front..
Door de onderkast te verhogen is het mogelijk om het Zwelwerk en het Hoofdwerk boven elkaar te plaatsen waardoor de diepte van de kast aanzienlijk teruggebracht wordt. Het Pedaal wordt dan weer achter de beide manuaalwerken opgesteld, gescheiden door een stemgang.
De onderkast zal aan de frontkant in dezelfde stijl verlengd worden, waarbij de Gotische motieven worden doorgezet naar beneden. Deze panelen worden opengewerkt en van een raster voorzien.
Achter de onderkast wordt dan de zwelkast opgesteld met jaloezieën aan de frontkant.

Speeltafel
In de zijwand van de kast wordt de nieuwe speeltafel opgenomen en deels aangebouwd.
Er worden twee nieuw klavieren aangebracht.
Er worden nieuwe registerwippers aangebracht die voorzien worden van kleine, porseleinen plaatjes met opschrift.
Er wordt een nieuw Pedaalklavier aangebracht. Deze wordt voorzien van onderhoudsarme contacten.

Tractuur/windlades
De windlades van Fonteijn verkeren nog in een uitstekende conditie.
Een aantal jaren geleden zijn de membranen vervangen.
Fonteijn bouwde zijn pneumatische lades bijna altijd volgens het veermembraan-principe. Voordeel van dit systeem is dat het pijpwerk op een natuurlijke wijze aangeblazen wordt, redelijk vergelijkbaar met een sleeplade.
Dit in tegenstelling tot een kegellade, waar de wind via een aantal omwegen pas de pijp bereikt en daardoor “onrustig” wordt.
Deze lades zijn zeer degelijk gemaakt en in principe onverwoestbaar.
Verder zijn deze lades in staat om een toon snel te laten repeteren en is deze tractuur absoluut niet “lui”.
De bekabeling van de relais wordt vervangen door een nieuwe bekabeling.

Zwelkast
Om de lade van het Zwelwerk wordt een nieuwe zwelkast gebouwd, opgebouwd uit een grenen raamwerk. De zwelkast krijgt aan de voorzijde jaloezieën die door middel van een trede bij speeltafel bediend worden.

Pijpwerk
Het pijpwerk wordt gerestaureerd. Aan de kernen lijken bij de ombouw van 1963 geen drastische ingrepen te hebben plaatsgevonden, de steken die er zitten zijn waarschijnlijk origineel.
De voetopeningen van het pijpwerk van het Hoofdwerk daarentegen zijn gi opengewerkt om bij het pijpwerk “open voet intonatie” toe te kunnen passen, iets wat in de jaren zestig van de vorige eeuw een geliefde bezigheid was.

Windvoorziening
Momenteel is het orgel voorzien van een strakke windvoorziening in de vorm van enkelvouwige regulateurs met spiraalveren.
De balgen worden onder een verhoogde vloer onder het orgel geplaatst.
Zowel voor het Hoofdwerk/Pedaal als voor het Zwelwerk worden twee dubbelvouwige magazijnbalgen gebruikt.
De windhuishouding zal worden geregeld door twee rolkastjes.
Op het kanaal van de zwelwerkbalg naar de lade wordt een nieuwe pneumatische tremulant aangebracht.

Oplevering van dit instrument wordt verwacht in oktober 2009.